Vay vốn ODA làm cầu, đường: Bài học khi lệ thuộc nhà tài trợ

Trong phiên họp thứ 36, bắt đầu sáng 12/8, dự kiến kéo dài trọn tuần này, UB Thường vụ Quốc hội sẽ xem xét việc thực hiện các nghị quyết của UB Thường vụ Quốc hội về giám sát chuyên đề từ đầu nhiệm kỳ đến hết năm 2018, trong đó có lĩnh vực tài chính, ngân sách và có nội dung việc quản lý, sử dụng vốn vay ODA. Đây cũng là một nội dung từng được đưa ra chất vấn các thành viên Chính phủ.

Ngay tại kỳ họp thứ 7 vừa qua của Quốc hội (tháng 6/2019), Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể từng trả lời về dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông, sử dụng vốn vay ODA nên phụ thuộc vào Hiệp định vay đã được ký kết với Nhà tài trợ, theo đó thì tổng thầu do Trung Quốc chỉ định chứ không phải thi tuyển.

Trả lời cử tri mới đây, Bộ trưởng GTVT cho biết, dự án vẫn triển khai rất chậm, đến nay vẫn chưa thể hoàn thành và có nguy cơ kéo dài do một số nội dung Tổng thầu không thực hiện theo chỉ đạo của Bộ GTVT.

Phụ thuộc nhà tài trợ trở thành một vấn đề lớn với các dự án sử dụng nguồn vốn vay ODA.

Tại báo cáo thẩm tra vừa hoàn thành, UB Tài chính – Ngân sách khái quát, thời gian qua, công tác quản lý và sử dụng nguồn vốn vay nước ngoài đã đạt kết quả nhất định như: mức dư nợ công thấp hơn quy định trong kế hoạch tài chính quốc gia 5 năm giai đoạn 2016 - 2020. Quy mô danh mục nợ chính phủ đến cuối năm 2018 được kiểm soát tốt ở mức 50% GDP (so với mức 52,7% vào năm 2016; 51,7% vào năm 2017), trong đó nợ nước ngoài chiếm 38,6%, nợ trong nước chiếm 61,4%.

Tuy nhiên, Thường trực UB đánh giá, những hạn chế, bất cập trong công tác quản lý và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài chưa có chuyển biến mạnh mẽ. Tình trạng giải ngân thấp so với kế hoạch giao chưa được khắc phục kịp thời.

Báo cáo thẩm tra nêu rõ, năm 2018, mức giải ngân vốn ODA, vốn vay ưu đãi cấp phát từ ngân sách trung ương chỉ đạt 53,65 kế hoạch Quốc hội giao. Còn trong 5 tháng đầu năm 2019, nguồn vốn này mới giải ngân được gần 2.000 tỷ đồng, đạt khoảng 7% (trên tổng số hơn 28.000 tỷ đồng kế hoạch được giao).

UB Tài chính – Ngân sách nêu rõ nhận định, số liệu giải ngân như vậy rất thấp, cần sớm có giải pháp quyết liệt để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.

Liên quan đến tổ chức huy động vốn vay, UB Tài chính - Ngân sách nhận xét, công tác quản lý nợ công về cơ bản đã thực hiện tốt mục tiêu tổ chức huy động vốn với chi phí thấp gắn liền với mức độ rủi ro hợp lý cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy vậy, vẫn còn tồn tại những dự án sử dụng vốn vay ODA chưa hiệu quả từ khâu huy động (đàm phán hiệp định, điều kiện vay) dẫn đến việc thực hiện, sử dụng vốn kém hiệu quả, tạo ra nhiều hệ luỵ cho nền kinh tế (dự án đường sắt Hà Nội - Hà Đông, việc đội vốn của các tuyến đường sắt đô thị TPHCM, tồn tại của một số dự án liên quan đến một số tuyền đường cao tốc).

Cơ quan thẩm tra cho rằng, cần có phương án xử lý để giải quyết đối với những dự án cụ thể này nói riêng và rút kinh nghiệm chung về việc xây dựng tiêu chí, điều kiện vay thật sự hiệu quả, tránh việc lệ thuộc vào nhà tài trợ.

P.Thảo