Biển Đông: “Nhiệt độ” có thể “hạ” nhưng cơn sốt vẫn âm ỉ

Đó là nhận định của PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng – Giám đốc Học viện Ngoại giao tại hội thảo khoa học quốc tế: “Biển Đông hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực lần thứ 9” diễn ra tại TPHCM sáng 27/11.

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng cho biết, trải qua gần một thập kỷ, chuỗi hội thảo về Biển Đông tại Việt Nam tập trung phân tích, nhận định về các khía cạnh khác nhau của vấn đề Biển Đông, từ lịch sử, an ninh, chính trị, cho đến pháp lý, kinh tế và các vấn đề an ninh phi truyền thống và đề xuất nhiều sáng kiến, giải pháp có giá trị.

“Bất chấp những nỗ lực đó, Biển Đông vẫn là một trong những bài toán khó hiểu, khó lường đối với giới nghiên cứu, học giả quốc tế”, ông Tùng nhận định.

PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng - Giám đốc Học viện Ngoại giao

Giám đốc Học viện Ngoại giao cho biết, mỗi năm, liên tục có diễn biến mới nảy sinh, làm cho vấn đề Biển Đông ngày càng trở nên phức tạp và khó giải quyết.

Mối liên hệ đan xen giữa nhiều tranh chấp, sự tác động qua lại giữa nhiều nhân tố (bao gồm hệ thống quốc tế, thể chế khu vực, chính sách quốc gia – nhất là của các nước lớn, các bên có đòi hỏi chủ quyền và các bên liên quan khác - các phát triển trong chính trị nội bộ) tiếp tục biến Biển Đông thành một điểm nóng hội tụ của nhiều lớp mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược của thế giới và khu vực.

Cũng theo ông Tùng, kể từ Phán quyết của Toà Trọng tài tháng 7/2016, tình hình Biển Đông đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tín hiệu lạc quan nhất đối với các nhà quan sát là tin tức về những sự vụ, va chạm nghiêm trọng xảy ra trên biển trong năm vừa qua đã giảm so với các năm trước.

Trong khi đó, vấn đề Biển Đông tiếp tục được đề cập tại các diễn đàn đa phương quốc tế và khu vực, trong thảo luận song phương giữa nhiều nước.

Các thành tố liên quan đến biển Đông như hòa bình giải quyết tranh chấp, không sử dụng vũ lực và đe dọa sử dụng vũ lực, thượng tôn pháp luật, tôn trọng tiến trình ngoại giao và pháp lý, các quan ngại về các hoạt động cải tạo, quân sự hóa các cấu trúc tại biển Đông... vẫn tiếp tục được nêu lên.

Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Vũ Tùng, nhìn trong tổng thể và dài hạn hơn, bất an và lo ngại vẫn đè nặng bởi viễn cảnh của một Biển Đông dần trôi vào vòng xoáy vô trật tự và xung đột.

Từ góc độ hệ thống, trật tự trên biển bị xói mòn do luật pháp quốc tế vẫn chưa được tôn trọng đầy đủ. Việc phán quyết của Toà trọng tài ngày 12/7/2017 không được tôn trọng đe doạ tính toàn vẹn của Công ước Liên Hợp quốc về Luật biển.

“Ở góc độ khu vực, những nỗ lực nhằm quản lý tranh chấp vẫn mang tính “đối phó” và “chắp vá”. Mặc dù “nhiệt độ” có thể “hạ” trong chốc lát nhưng cơn sốt vẫn còn âm ỉ vì gốc bệnh vẫn chưa được xử lý”, ông Tùng nói.

Hội thảo có sự tham gia của khoảng 200 đại biểu, trong đó có 90 đại biểu quốc tế

Giám đốc Học viện Ngoại giao cho rằng, vẫn còn rất ít nỗ lực hướng đến giải quyết triệt để các yêu sách đối lập nhau, từ đó triệt tiêu các động lực chính dẫn đến sự phát triển phức tạp của tình hình.

Theo TS Nguyễn Vũ Tùng, khi “lòng tin chiến lược” tiếp tục sa sút, nguy cơ “quân sự hoá Biển Đông” vẫn là điều đáng quan ngại nhất bởi hạ tầng trên các đảo nhân tạo trong trạng thái sẵn sàng để triển khai một lực lượng quân sự lớn có khả năng thay đổi cơ bản cán cân sức mạnh ở Trường Sa và trên các vùng biển lân cận cũng như tạo ra khả năng va chạm, thậm chí xung đột xuất phát từ các sự cố không mong muốn nhưng nằm ngoài tầm kiểm soát, nằm trong tính toán nhầm và trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc dâng cao.

Ông Nguyễn Vũ Tùng mong muốn các chuyên gia đưa ra những kiến nghị tích cực và xác đáng để giúp chính phủ các nước liên quan cùng phối hợp hành động vì mục tiêu cải thiện môi trường an ninh, phát triển chung, nhất là các đề xuất nhằm xây dựng, củng cố và tận dụng các cơ chế an ninh khu vực trong việc quản lý tranh chấp và giải quyết hoà bình các vấn đề phức tạp ở Biển Đông.

Các học giả, chuyên gia, khách mời quốc tế chụp ảnh lưu niệm tại hội thảo

Cũng trong phiên khai mạc, Thẩm phán Vladimir Vladimirovich Golitsyn (nguyên Chánh án Tòa án Quốc tế về Luật biển/ ITLOS) đã có bài phát biểu quan trọng về vai trò và đóng góp của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp biển, về những thách thức của Tòa án Quốc tế trong việc giải quyết tranh chấp biển.

Thẩm phán đánh giá “vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế không nên bị đánh giá thấp” bởi sự hình thành của các Tòa là một nhân tố quan trọng trong việc phát triển nguyên tắc thượng tôn luật pháp quốc tế và quản trị biển.

Khi thực hiện những chức năng nhiệm vụ, Tòa án Quốc tế về Luật biển dần dần trở thành “một cơ quan về khoa học luật pháp, đóng góp vào sự phát triển tiến bộ của luật biển và quản trị biển quốc tế”. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các Tòa cũng thường “rơi vào thế khó” trước những thách thức khách quan và nội tại nảy sinh từ ba xu hướng quốc tế đang hình thành.

“Việc sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế để giải quyết các tranh chấp biển có thể đang đối mặt với một vài thách thức nhất định, nảy sinh cả từ các quốc gia và từ trong chính các cơ quan tài phán. Khả năng đóng góp của các cơ quan tài phán vào hòa bình và ổn định sẽ phụ thuộc vào lập trường của nhiều bên trong hệ thống giải quyết tranh chấp này”, ông Vladimir Vladimirovich Golitsyn nói.

Hội thảo “Biển Đông hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực lần thứ 9” diễn ra tại TPHCM trong 2 ngày, 27-28/11.