Lần đầu tiên tiết lộ các “báu vật” tìm thấy trong các tàu cổ bị đắm

Đã gần 30 năm, kể từ khi con tàu đầu tiên - tàu cổ Hòn Cau (Bà Rịa - Vũng Tàu) được phát hiện và khai quật vào năm 1990. Tính đến nay hàng chục con tàu cổ đã được phát hiện dưới lòng biển Đông thuộc vùng biển Việt Nam.

Tuy vậy, vì nhiều nguyên nhân - chủ yếu do tính phức tạp của công việc khảo cổ học dưới nước và những yêu cầu rất lớn về nguồn kinh phí của các cuộc khai quật đến nay mới có 6 con tàu cổ: Bình Châu, Bình Thuận, Hòn Dầm, Cù Lao Chàm, Hòn Cau, Cà Mau được Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam tham gia nghiên cứu, khai quật một cách chính thức.

Cụ thể, với 240.000 di vật, hiện vật đa dạng được trục vớt, khai quật tàu cổ Cù Lao Chàm đã mang đến một khối lượng lớn hiện vật giá trị. Tàu cổ Cù Lao Chàm được khai quật dưới nước từ năm 1997 - 2000. Điều đáng chú ý là các nhà khoa học đã khai quật được 11 bộ hài cốt của thương nhân và thuyền viên trên tàu.

Bên cạnh đó, đồ gốm sứ Việt Nam được phát hiện trên con tàu rất đa dạng về loại hình, men và hoa văn trang trí, bao gồm đồ gốm hoa lam, gốm men ngọc, gốm men trắng, men nhiều màu, men nâu... Dựa vào kiểu dáng, kỹ thuật nung, hoa văn trang trí có thể thấy được đặc trưng của đồ gốm Việt Nam thế kỷ XV mang những đặc điểm khác biệt so với gốm sứ Trung Quốc đương thời.

Trong tàu cổ Bình Thuận (khai quật năm 2001- 2002), kết quả khai quật đã thu được hơn 60.000 hiện vật, đa số là đồ gốm sứ hoa lam, một số lượng đáng kể là đồ sứ vẽ nhiều màu trên men. Những điều biết được từ hàng hóa gốm sứ trong tàu cổ Bình Thuận xác nhận sự lan toả của đồ gốm sứ thời Minh sang khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Tại di tích tàu cổ Hòn Dầm, có khoảng 16.000 hiện vật gốm Thái Lan vùi dưới cát, nằm sâu dưới mực nước biển 40 mét đã được tìm thấy. Các nhà khoa học cũng khai quật được đồ sành men nâu, ngà voi, đồ đồng, tiền đồng cổ. Trong số các mẫu vật là tiền đồng cổ phát hiện được tại đây có tiền "Vĩnh Lạc Thông Bảo" (1403 - 1424) của Trung Quốc, một tư liệu quan trọng giúp cho việc xác định niên đại của tàu cổ Hòn Dầm.

Tàu cổ Cà Mau được khai quật ở độ sâu 35m và chỉ còn dấu vết chiều dài khoảng 24m và rộng gần 8m; số lượng cổ vật thu gồm hơn 60.000 đơn vị, tính cả số lượng từ các nguồn khai thác trái phép bị thu giữ thì lên tới gần 130.000.

Nhiều nhất là đồ gốm sứ men trắng vẽ lam và kết hợp vẽ nhiều màu, sản xuất tại Trung Quốc vào đời Ung Chính (1723-1735). Đề tài hoa văn trang trí trên đồ gốm sứ tàu cổ Cà Mau rất phong phú, thể hiện bằng các kỹ thuật in khuôn, khắc, vẽlam dưới men, vẽmàu trên men và sự kết hợp các kỹ thuật và hình thức khác nhau.

“Báu vật” khai quật trong tàu cổ Hòn Cau gồm trên 60.000 hiện vật, chủ yếu là đồ gốm sứ Trung Quốc. Đây là chuyến hàng gốm sứ Trung Quốc, sản xuất theo yêu cầu đặt hàng của phương Tây nên hình dáng, sắc màu và lối bố cục trang trí có nhiều loại, khác lạ so với phong cách truyền thống. Ngoài đồ sứ men trắng vẽ lam còn có những loại bát, đĩa, thìa, hộp, bình, chén thuộc dòng sứ trắng sản xuất ở lò Đức Hóa tỉnh Phúc Kiến.

Việc khai quật những con tàu này đem lại cho bảo tàng những tài liệu, hiện vật vô giá, những nhận thức mới về khoa học khảo cổ, chứng minh tầm quan trọng, vị trí chiến lược của biển Việt Nam trong mối giao thương quốc tế. Dưới đáy biển Việt Nam cũng còn ẩn chứa nhiều bí ẩn, hứa hẹn một tương lai phát triển của ngành khảo cổ học dưới nước.

Trưng bày lần này giới thiệu gần 500 tác phẩm có niên đại từ thế kỷ 13-18 được tuyển chọn từ kho tàng di vật đồ gốm sứ Việt Nam, Thái Lan và Trung Quốc của BTLSQG gồm 4 nội dung chính: Biển Việt Nam và thương mại đường biển; Đồ gốm thương mại Việt Nam; Con đường tơ lụa trên biển; Những con tàu được khai quật từ đáy biển Việt Nam.

Trong số này, có bình gốm hoa lam vẽ thiên nga - hiện vật độc bản có niên đại từ thế kỉ 15 được khai quật từ độ sâu 70m dưới lòng đại dương. Đây cũng là hiện vật có kích thước lớn nhất và nguyên vẹn nhất trong hàng trăm nghìn cổ vật được khai quật từ một trong số những con tàu đắm tại Cù Lao Chàm. Chiếc bình gốm hoa lam vẽ thiên này đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia vào năm 2012.

Đặc biệt, đây là lần đầu tiên BTLSQG giới thiệu đến công chúng một cách đầy đủ nhất với khối lượng đồ sộ nhiều hiện vật gốm sứ trong các tàu cổ mà BTLSQG chính thức tham gia nghiên cứu, khai quật.

Phát biểu khai mạc trưng bày, TS Nguyễn Văn Cường nhấn mạnh: “Khi làm cuộc triển lãm này, chúng tôi xác định mục tiêu, ý nghĩa và nội dung làm sao mang lại giá trị tốt nhất để quảng bá về lịch sử, đất nước và con người Việt Nam.

Đặc biệt dưới góc độ hàng hải, Việt Nam là một quốc gia biển, tham gia vào con đường thương mại từ rất sớm và rất lớn trên thế giới. Cùng với nó, thông qua các hiện vật, giới thiệu quá trình, hình thành và phát triển của con đường thương mại trên biển mà Việt Nam tham gia với quốc tế.

Bên cạnh đó, chúng tôi muốn nhấn mạnh, giới thiệu về tính chính trị trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa nằm trong khu vực hoạt động, quản lý của Việt Nam từ rất xa xưa”.

“Chủ đề điểm nhấn những con tàu được khai quật từ đáy biển Việt Nam sẽ mang đến cho khách tham quan nhiều cảm xúc bất ngờ với vô số hiện vật đắt giá, ẩn chứa những giá trị khó có thể đong đếm. Những di tích tàu đắm cổ được tìm thấy ở vùng biển Việt Nam đã chứng minh cho sự phát triển rực rỡ trong giao lưu văn hóa đường biển đương thời...”, TS Nguyễn Văn Cường nói thêm.

TS Phạm Quốc Quân khẳng định, đây là cuộc trưng bày chuyên sâu đầu tiên có khối lượng hiện vật gốm sứ đồ sộ được khai quật từnhững con tàu cổ trên vùng biển Việt Nam.

“Chúng ta đang bảo quản, lưu giữnhững kho tàng báu vật được đưa về từ đáy đại dương; những trưng bày công phu như thế này sẽ là cơ hội vô cùng hiếm hoi để du khách vừa chiêm ngưỡng, vừa khám phá những bí ẩn vốn bị chìm sâu dưới đáy biển từ nhiều thế kỷ trước”, TS Phạm Quốc Quân chia sẻ.

Trưng bày sẽ mở cửa đón khách tham quan trong 4 tháng (từ 18/1/2019 đến 18/5/2019).

Hà Tùng Long