Hiểu về trái tim: Tha thứ giúp ân tình còn mãi (kỳ 5)

Chất liệu ân tình

 Trong nguyên tắc thương yêu đòi hỏi một bên phải có khả năng thương yêu và một bên phải thật sự đáng yêu. Nhưng nếu bên kia đánh mất tính đáng yêu, tức là họ đã tự rút lui ra khỏi mong muốn được thương yêu, thì đương nhiên không thể đòi hỏi mức thương yêu của bên này phải cố định. Tuy nhiên lỗi không hoàn toàn thuộc về bên kia. Nếu tình thương bên này đủ chân thành, mạnh mẽ và tỏa sáng thì chắc chắn sẽ dìu dắt và nâng đỡ được đối tượng thương yêu của mình cùng bay lên một lượt. Cho nên khi cả hai cố gắng đắp bồi, một bên cố gắng vươn lên và một bên hết lòng nâng đỡ thì tình cảm ấy sẽ không bao giờ gãy đổ.

Ta biết rằng khuyết điểm lớn nhất của nền văn minh hiện đại là làm cho con người quá bận rộn, không còn thời gian để nghỉ ngơi tận hưởng những giá trị mầu nhiệm chung quanh, thì đừng nói chi đủ sức để nhìn lại mình và chuyển hóa những năng lượng tiêu cực. Lúc nào ta cũng căng thẳng, mệt mỏi và đầy lo lắng cho tương lai. Một khi năng lượng suy yếu thì ta rất khó làm chủ được suy nghĩ hay hành động của mình. Một lời nói không dễ thương hay cử chỉ vô tình làm nát lòng người khác là điều rất dễ xảy ra. Nếu chẳng may lúc ấy gặp phải những nghịch cảnh lớn lao khiến năng lượng suy giảm tới mức cạn kiệt, thì những phiền não trong ta sẽ bùng phát như một loại bản năng chưa từng được thuần hóa. Tham lam, sân hận, si mê là những năng lượng luôn chực sẵn trong tâm thức một khi ta mất khả năng quan sát, nuôi dưỡng lý trí và đánh mất liên hệ với sự sống.  Lỗi lầm thường từ ấy phát sinh.

Dĩ nhiên không phải ai sống trong môi trường có quá nhiều năng lượng xấu thì cũng trở thành người xấu. Điều đó tùy thuộc vào sự thông minh và bản lĩnh của mỗi người. Nhưng ta cũng đừng quên câu tục ngữ “Gần mực thì đen gần đèn thì sáng”. Một đứa bé lớn lên trong hoàn cảnh nghèo túng, gia đình ly tán, chưa bao giờ được đến trường, phải thường xuyên sinh hoạt với đám người lỗ mãng để nương tựa và tìm kế sinh nhai, thì khó mong đứa bé ấy luôn ngoan hiền hay thành thật. Một đứa bé khác lớn lên trong những điều kiện vật chất đầy đủ, nhưng cha mẹ bận lo làm giàu nên không có thời gian để gần gũi và thấu hiểu em, thậm chí họ thường hay cãi vã và bày điều gian trá trước mắt em, rồi bù đắp trách nhiệm dạy dỗ bằng cách đẩy em vào những ngôi trường danh tiếng hay chiều chuộng theo mọi đua đòi của em, thì rất khó để em ý thức tinh thần trách nhiệm hay có thái độ nhường nhịn và tôn trọng mọi người.

Làm sao để tha thứ?

Giả sử sự khó khăn của người kia khoảng một gang mà dung lượng trái tim ta có sẵn một gang rưỡi thì coi như họ được chứa đựng. Nhưng nếu sự khó khăn của người kia lên tới một gang rưỡi hoặc hai gang, thì bắt buộc ta phải cố gắng để nới rộng trái tim mình lớn hơn mức khó khăn đó. Lỡ như ta đã cố hết sức rồi mà trái tim cũng chỉ giãn nở tới mức ngang bằng hoặc dưới mức khó khăn của người kia, thì sự nâng đỡ sẽ bất thành. Nhưng người kia vẫn cảm nhận và ghi khắc sâu đậm ân tình của ta. Bởi không có thứ tình thương nào cao đẹp hơn khi nó được làm ra từ sự buông bỏ bớt những nhu cầu hưởng thụ căn bản nhất của bản thân, và còn phải vượt qua những áp lực của hoàn cảnh xung quanh, để giúp cho đối tượng thương yêu của mình bừng tỉnh và đi tới. Ân tình ấy chỉ đến từ sự chân thành và tự nguyện, chứ không có trong giao kết hay mong đợi của đối phương. Mà tha thứ chính là đỉnh cao của ân tình.

Nếu bình tĩnh và biết quan sát thì bao giờ ta cũng nhận thấy kẻ gây ra lầm lỗi chính là nạn nhân đáng tội nghiệp nhất. Họ có thể làm cho ta đau vì đã lỡ gây tổn thương nhưng chính họ mới khổ nhiều nhất, vì năng lượng sân hận và những bế tắc tâm lý đang bủa vây và hành hạ họ trong từng giây từng phút. Họ càng tỏ ra cứng đầu, không biết lỗi thì lại càng đáng thương hơn, bởi không biết bao giờ họ mới tỉnh ra để có thể thiết lập đời sống bình an và hạnh phúc. Vừa đánh mất niềm tin vào chính mình, vừa sợ những người thân yêu bỏ mặc, vừa không biết cách giải quyết những đổ vỡ do chính mình gây ra và tương lai sẽ đi về đâu, nên họ rất hoang mang và cần sự giúp đỡ. Họ biết họ không có tư cách để đòi hỏi, vì ta đã từng thương yêu họ hết lòng. Nên họ chỉ còn biết trông mong vào ân tình - món quà tình cảm không suy tính, không dựa vào sự công bằng, không cần đáp trả từ nơi trái tim của người độ lượng.

Khi ta đã ý thức được đây là một kẻ đáng thương hơn đáng trách thì ta không còn đẩy khó khăn ấy ra nữa. Chính xác là ta đã chấp nhận phần không dễ thương ấy như ta đã từng đón nhận những phần dễ thương của họ. Vấn đề còn lại là làm sao ta có thể chứa đựng được nỗi khổ niềm đau ấy một cách dễ dàng khi trái tim ta vẫn chưa đủ lớn? Ta rất muốn tha thứ nhưng vẫn không tha thứ được, lòng cứ quặn đau khi nghĩ đến sự hư hỏng hay phản bội của họ. Nếu ta nghĩ tha thứ là một việc dễ làm, chỉ cần cố gắng một chút là được thì ta đã lầm. Bởi nếu ta từng bám chặt vào những nguyên tắc cứng nhắc, luôn đòi hỏi sự hoàn hảo của người khác, kẹt vào cảm xúc được tôn kính, thấy mình đã cống hiến nhiều hơn, chưa có thói quen hứng chịu thiệt thòi hay hết lòng vì người khác thì trái tim của ta sẽ rất khó nới rộng ra thêm. Phải thu dọn bớt những nhu cầu thỏa mãn sự ích kỷ thì nó mới có chỗ để chứa đựng người khác. Nên càng vị kỷ thì càng không thể vị tha. Bởi vị kỷ chính là trở lực của vị tha.

Trong truyền thống nhà thiền có hai cách để giáo huấn học trò. Đó là uy và ân. Uy tức là uy lực, là năng lực tỏa chiếu từ lối hành xử trang nghiêm và giữ gìn khuôn phép, chứ không phải do mình la hét vào mặt người khác mà mình có uy. Còn ân chính là ân tình, là sự tận tình giúp đỡ khi người kia yếu kém hay tấm lòng bao dung độ lượng khi họ mắc phải lỗi lầm, chứ không phải do mình thương yêu đến mức vướng lụy mà có ân tình. Nhưng suy cho cùng cái uy cũng chính là cái ân, vì cái uy kia giúp mình luôn tỉnh thức và cố gắng tiến bộ nên mình rất biết ơn. Và cái ân cũng chính là cái uy, vì cái ân kia giúp mình một cách hết lòng, không điều kiện nên mình luôn thầm nể phục. Cũng như hiểu biết và thương yêu, cái uy và cái ân không bao giờ tách rời nhau, dù có lúc một trong hai cái được thể hiện nhiều hơn.

Song mỗi khi dùng tới uy hay ân, ta phải rất cẩn thận. Bởi đôi khi ta nghĩ rằng mình làm như vậy họ mới thức tỉnh, mới sợ mà không dám tái phạm, mà kỳ thực là ta đang tức giận và muốn trừng phạt. Hoặc đôi khi thấy người kia quá đáng thương, cần được chở che hơn là khiển trách, nhưng sự thật là ta đang sợ người ấy ghét bỏ hay không quý mến mình nữa. Trong khi người kia đang mắc nạn và cần sự cứu giúp mà ta còn đặt quyền lợi của mình vào thì sự tha thứ ấy không còn chân thật nữa. Dù ta biết lầm lỗi này quá lớn, trong nhất thời không thể nào coi như nó chưa từng xảy ra, nên ta cố nuốt nước mắt vào trong để cố gắng chấp nhận mà giúp người kia một con đường, nhưng tâm can vẫn còn đau nhức lắm. Ta biết mình phải cần có thêm thời gian để học cách chuyển hóa, hoặc đành thú thật cho họ biết trái tim ta chỉ mở rộng tới mức ấy thôi. Nhưng đó cũng là ân tình, là sự tha thứ đích thực rồi.

Tuy ta không phải là bậc thánh để sẵn sàng tha thứ hết mọi lỗi lầm của con người, nhưng nếu trái tim ta còn sức chứa đựng thì đừng suy tính gì thêm nữa, hãy tha thứ cho nhau đi. Tha thứ luôn là linh dược có thể chữa trị mọi nỗi khổ niềm đau cho kẻ được tha thứ và cả người tha thứ. Thà tha lầm còn hơn chấp lỡ. Lỡ khi nhận ra chính thái độ cố chấp của ta đã đẩy người kia rớt xuống tận cùng vực thẳm thì ta sẽ ăn năn hối hận suốt đời; còn khi phát hiện ra quyết định tha thứ của ta đã không mang lại hiệu quả thì ta vẫn còn cơ hội để cứu chuộc, bởi trái tim ta đang trong chiều hướng giãn nở ra và ngày thêm mạnh mẽ. Điều đáng sợ nhất trong quá trình yêu thương là ta đã để cho trái tim mình co rút lại, yếu đuối, không còn chất liệu linh thiêng để sẵn sàng rung cảm trước những tiếng kêu thương của cuộc đời. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã từng tin tưởng tuyệt đối vào sự chuyển hóa kỳ diệu nơi trái tim con người: “Trái tim cho ta nơi về nương náu. Được quên rất nhiều ngày tháng tiêu điều” (Hãy yêu nhau đi).

Xin có mặt cho người

Bằng tất cả trong tôi

Phút giây này tỉnh thức

Với ân tình chưa vơi.

Minh Niệm

Trích sách “Hiểu về trái tim”

 Theo First News