Thủ tướng lập ban tư vấn giúp giám sát quyền lực tại đặc khu kinh tế?

Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật của UB Thường vụ Quốc hội cho biết, sau phiên thảo luận lần đầu tại Quốc hội kỳ họp trước (cuối năm 2017), UB Thường vụ gửi xin ý kiến các đoàn đại biểu Quốc hội một số vấn đề lớn còn có ý kiến khác nhau về dự án luật.

Luật xác định rõ phạm vi điều chỉnh là với 3 đặc khu Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc

Bỏ thiết chế Trưởng đặc khu

Tiếp thu nhiều ý kiến góp ý, lần này, tên gọi của luật đã được bổ sung tên các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, thành: Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc. Trong các quy định cụ thể của dự thảo luật, cụm từ "đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt" được gọi tắt là "đặc khu".

Về mô hình tổ chức chính quyền địa phương tại đặc khu, báo cáo giải trình nhắc lại 2 phương án đề xuất của Chính phủ (phương án 1: không tổ chức HĐND, UBND mà thực hiện Thiết chế trưởng đặc khu do Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm và phương án 2: tổ chức một cấp chính quyền đầy đủ với HĐND, UBND) và trình bày phương án chốt lại.

UB Thường vụ Quốc hội xác định, việc chỉnh lý, hoàn thiện mô hình chính quyền đặc khu cần đảm bảo chủ trương, đường lối của Đảng, phù hợp với Hiến pháp; bảo đảm tinh gọn đầu mối, phân cấp, phân quyền mạnh; phân định rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu, có cơ chế giám sát, kiểm soát chặt chẽ để phòng ngừa sự lạm quyền.

Theo nguyên tắc đó, sau khi thảo luận kỹ, xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền, UB Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho tiếp thu chỉnh lý quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở đặc khu theo hướng kết hợp ưu điểm của cả phương án 1 và phương án 2 do Chính phủ trình và hoàn thiện để khắc phục các hạn chế, phát huy những điểm mạnh của cả hai phương án.

Theo đó, chính quyền địa phương ở đặc khu là cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND đặc khu và UBND đặc khu với những đổi mới cơ bản về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm và cách thức hoạt động nhằm bảo đảm tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả.

HĐND đặc khu có tổng số đại biểu không quá 15 người, trong đó đa số hoạt động chuyên trách. Hội đồng nhân dân đặc khu không tổ chức Thường trực và các ban; giúp việc hội đồng, đại biểu hội đồng có văn phòng HĐND đặc khu.

UBND đặc khu do HĐND đặc khu bầu, chỉ bao gồm Chủ tịch và 2 Phó Chủ tịch. Chủ tịch UBND đặc khu có những thẩm quyền vượt trội được phân quyền từ chính quyền trung ương và cấp tỉnh, dự thảo luật quy định: "Chủ tịch UBND đặc khu do HĐN đặc khu bầu theo giới thiệu của Bộ trưởng Bộ Nội vụ trên cơ sở thống nhất với Chủ tịch UBND cấp tỉnh, được Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn".

Trong đặc khu có các khu hành chính do Trưởng Khu hành chính đứng đầu. Trưởng Khu hành chính do Chủ tịch UBND đặc khu bổ nhiệm.

6 cơ quan giám sát quyền lực tại đặc khu

Về cơ chế giám sát quyền lực tại đặc khu, báo cáo giải trình, tiếp thu dự án luật cũng cho biết, ngoài các cơ chế giám sát theo quy định của pháp luật hiện hành (của Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội khác), dự thảo luật đã bổ sung một điều quy định về công khai, minh bạch trong hoạt động của chính quyền địa phương ở đặc khu.

Trong đó, quy định trách nhiệm của các cơ quan chính quyền địa phương ở đặc khu phải công khai hoạt động của mình, nội dung công khai, hình thức công khai; trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền tiếp cận thông tin phù hợp với quy định của pháp luật về tiếp cận thông tin.

Bên cạnh đó, dự thảo luật bổ sung quy định về Ban tư vấn, hỗ trợ phát triển đặc khu do Thủ tướng thành lập nhằm thiết lập cơ chế kiểm soát đặc thù của Trung ương đặt tại từng đặc khu để tăng cường kiểm soát đối với hoạt động của các cơ quan chính quyền địa phương ở đặc khu, đặc biệt là trong việc thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước cấp trên được luật này phân quyền cho chủ tịch UBND đặc khu.

Cơ chế kiểm soát này được thực hiện thông qua việc tư vấn cho uỷ ban nhân dân, chủ tịch uỷ ban nhân dân đặc khu trước khi quyết định những vấn đề quan trọng; cảnh báo các cơ quan chính quyền địa phương ở đặc khu về những rủi ro, hạn chế, bất cập trong hoạt động của các cơ quan này.

Ban này cũng giúp Thủ tướng theo dõi, đánh giá hoạt động của uỷ ban nhân dân, chủ tịch uỷ ban nhân dân đặc khu, kiến nghị với Thủ tướng về những vấn đề có liên quan đến phát triển của đặc khu.

Chức năng, nhiệm vụ và hoạt động của Ban tư vấn, hỗ trợ phát triển đặc khu không trùng lặp với chức năng tham mưu, giúp việc của các cơ quan chuyên môn thuộc chính quyền đặc khu, chức năng giám sát của hội đồng nhân dân đặc khu cũng như công tác chỉ đạo của Ban chỉ đạo quốc gia về xây dựng các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.

UB Thường vụ Quốc hội giải thích, việc bổ sung cơ chế này cũng là tiếp thu kinh nghiệm của các nước, nhằm thử nghiệm phương thức kiểm soát quyền lực mới, đặc thù, tương xứng với thẩm quyền vượt trội của chính quyền địa phương ở đặc khu.