Hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ: NATO lo sợ hay vui mừng?

Mâu thuẫn giữa Mỹ và châu Âu

Theo kế hoạch, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ gặp Tổng thống Nga Putin tại thủ đô Helsinki của Phần Lan vào ngày 16/7 tới. Cuộc gặp diễn ra trong bối cảnh ông Trump đang mâu thuẫn với các đồng minh châu Âu về những vấn đề như chính sách thương mại, biến đổi khí hậu hay thỏa thuận hạt nhân Iran.

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Nga Putin với Tổng thống Mỹ Trump có thể sẽ diễn ra tại Helsinki vào tháng 7 tới. Ảnh: CNN

Nhà lãnh đạo Mỹ thậm chí còn gửi thư tái khẳng định yêu cầu đồng minh NATO phải gia tăng chi tiêu quốc phòng nhằm giảm gánh nặng đóng góp tài chính từ phía Mỹ. Trong thư có đoạn viết: “Ngày càng khó khăn để giải thích cho công dân Mỹ hiểu tại sao một số quốc gia không chia sẻ nền an ninh tập thể từ NATO. Tôi hy vọng chứng kiến một sự tái cam kết mạnh mẽ từ những quốc gia đó nhằm đáp ứng mục tiêu chung mà chúng ta đã nhất trí”.

Phát biểu với báo chí hôm 28/6, ông Donald Trump nói: “Đức, Tây Ban Nha và Pháp phải chi tiêu nhiều hơn nữa cho quốc phòng. Thật không công bằng vì những gì họ đã làm đối với nước Mỹ”. Với NATO là vậy, còn với EU, ông Trump cũng có những lời lẽ chỉ trích không kém phần gay gắt. Phát biểu với báo chí sau một cuộc mít tinh tại Bắc Dakota hôm 27/6, Tổng thống Trump nói rằng: “Trong khi người Mỹ yêu quý các quốc gia thuộc Liên minh châu Âu, thì khối này lại muốn lợi dụng Mỹ. Chúng tôi sẽ không để điều này xảy ra”. Cuối tuần qua, tờ Bưu điện Washington dẫn một thông báo cho biết, trong cuộc gặp Tổng thống Emmanuel Macron vào tháng 4, ông Donald Trump đã bất ngờ đưa ra câu hỏi “Tại sao Pháp không rời Liên minh châu Âu”, đồng thời đề xuất các hợp đồng thương mại tốt hơn nếu Paris rời khỏi khối.

Theo Martin Kettle, cây bút chuyên phân tích mảng chính trị của tờ Guardian, những lời lẽ cứng rắn nêu trên cho thấy ông Trump thực sự bất bình, thậm chí không muốn duy trì liên minh NATO và ít quan tâm đến quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương.

Tờ Rejuvenation dẫn lời Andrew S. Weiss - phó Chủ tịch Quỹ Vì hòa bình quốc tế Carnegie Endowment cho biết: “Vấn đề hiện tại là Tổng thống Trump muốn đơn phương hủy bỏ nhiều nỗ lực xuyên Đại Tây Dương. Các nỗ lực này được thiết lập nhằm đối phó với các mối đe dọa từ Nga sau cuộc khủng hoảng tại Ukraine năm 2014. Ông Andrew S. Weiss cũng nhấn mạnh: “Trong quan hệ có phần ‘rạn nứt’ giữa Mỹ và Đức, ông Putin sẽ có cơ hội để đến gần Mỹ”.

NATO nên lo sợ?

Cây bút Yasmeen Serhan của tờ The Atlantic đánh giá, NATO có thể lo ngại vì không dự đoán được điều gì sẽ diễn ra trong suốt Hội nghị Thượng đỉnh Nga-Mỹ. “Nhìn chung, người châu Âu lo sợ không phải bởi sự kiện Tổng thống Mỹ gặp Tổng thống Nga, hay thời gian diễn ra sự kiện mà sợ ông Trump sẽ có những thỏa thuận bất ngờ với Nga tại Hensinki vì họ không biết rõ chiến lược của ông”, Daniel Fried, cựu Đại sứ Mỹ tại Ba Lan cho biết.

Yasmeen Serhan nói thêm, một cuộc gặp nồng ấm và thân thiện giữa hai nhà lãnh đạo Nga-Mỹ có thể làm suy yếu các nỗ lực gây sức ép mà liên minh NATO hay EU áp đặt lên Nga. Bên cạnh đó, nó khiến người châu Âu có cảm giác như đang bị bỏ rơi, còn Nga thì sắp đạt được mục tiêu chia rẽ châu Âu và liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Nghị sỹ Ba Lan Anna Maria Anders – người ủng hộ Tổng thống Donald Trump cho biết: “Chúng tôi lo ngại về Hội nghị Thượng đỉnh bởi không thể dự đoán được những gì diễn ra. Tổng thống Putin có thể tỏ ra lịch lãm và thiện chí. Tôi hy vọng ông Trump sẽ không dễ dàng từ bỏ các mục tiêu chung với NATO. Chúng tôi không muốn ông rút lực lượng Mỹ trên đất Ba Lan”.

VOX dẫn lời một quan chức cấp cao giấu tên khác của châu Âu nói rằng: “Hội nghị Thượng đỉnh NATO có thể trở tồi tệ, còn Hội nghị Thượng đỉnh Nga-Mỹ ngược lại sẽ tốt đẹp. Nhiều người nói với tôi họ đang băn khoăn về sự đồng thuận ông Trump có thể đưa ra và họ hy vọng nhà lãnh đạo Mỹ sẽ không có nhưng cam kết bộc phát với Nga chẳng hạn như rút quân khỏi Syria hoặc dỡ bỏ trừng phạt Nga”.

Phần lớn các thành viên của NATO, như Đức và Pháp không muốn có sự thỏa hiệp nào giữa Nga và Mỹ đối với vấn đề Crimea hoặc chiến dịch dàn quân mới của NATO tại sườn phía đông. Ông R. Nicholas Burns, cựu Đại sứ Mỹ tại NATO khẳng định: “Trọng tâm của Hội nghị Thượng đỉnh NATO là làm sao ngăn chặn mối đe dọa của Nga tại Đông Âu, nhưng ông Trump có thể “thổi bay” vấn đề này vì Tổng thống Putin. Nếu nhà lãnh đạo Mỹ nhượng bộ Nga mà không có sự đánh đổi từ phía Moscow thì điều này dễ dàng tạo ra sự xáo trộn đối với NATO”.

Những lo ngại nêu trên không phải là không có căn cứ bởi bởi châu Âu đã nhận thấy bài học nhãn tiền từ cuộc gặp của Tổng thống Donald Trump với Nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại Singapore hôm 12/6. Châu Âu sợ rằng tại cuộc gặp Tổng thống Putin ở Helsinki, ông Trump sẽ có những bước đi tương tự như tại Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ-Triều. Theo đó, ông sẽ cam kết ngừng các cuộc tập trận chung của NATO do Mỹ dẫn đầu tại Ba Lan và các nước Baltic, hay nới lỏng biện pháp trừng phạt đối với Nga và không giải quyết vấn đề Crimea, chỉ để đổi lấy một thỏa thuận “mơ hồ” từ phía Nga.

…hay vui mừng?

Trái ngược với những lo ngại trên, nhà phân tích Charles Ortel của tờ Nhật báo phố Wall cho rằng, cuộc gặp Thượng đỉnh giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Putin không chỉ giúp cải thiện quan hệ Nga-Mỹ mà còn có lợi cho châu Âu và NATO.

“Đối với Mỹ, hội nghị sẽ mở ra con đường dẫn tới việc bình thường hóa quan hệ song phương và đưa quan hệ 2 bên sang một thời kỳ chưa từng có trong lịch sử, nơi các bên cùng hợp tác để đạt được lợi ích về kinh tế, giải quyết những thách thức chung về vấn đề Bán đảo Triều Tiên, xung đột tại Trung Đông”, ông nói.

Thêm vào đó, hội nghị có thể tạo ra kết quả tích cực cho cả châu Âu lẫn NATO: “Sự tan băng trong quan hệ giữa hai siêu cường sẽ mở ra nhiều triển vọng mới. Một khi các mối đe dọa quân sự được giảm thiểu, hy vọng về hợp tác trong các dự án đầu tư và thương mại giữa Nga với châu Âu sẽ được mở rộng”, ông Charles Ortel nhấn mạnh. Một số nước châu Âu như Đức và Italy nhiều lần hối thúc Mỹ cùng các thành viên khác trong EU dỡ bỏ trừng phạt Nga vì chính họ cũng phải gánh chịu hậu quả từ các lệnh trừng phạt này. Chẳng hạn như tại Đức, nhiều tập đoàn lớn như Siemens, Daimler và Volkswagen vốn có quan hệ làm ăn với Nga không muốn trở thành “nạn nhân vô tội” do đối đầu Nga-Mỹ. Theo đánh giá, lệnh trừng phạt mới có thể khiến các công ty này thiệt hại hàng trăm triệu euro.

Và không phải tất cả các quan chức trong khối NATO đều lo ngại về cuộc gặp Thượng đỉnh Nga-Mỹ. Phát biểu trong cuộc họp các Bộ trưởng Quốc phòng châu Âu tuần trước, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg khẳng định, một cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Putin sẽ phù hợp với chính sách của NATO vì NATO tin vào đối thoại với Nga. "Chúng ta cần đối thoại với Nga để cố gắng cải thiện mối quan hệ giữa hai bên. Trong trường hợp quan hệ này không trở nên tốt hơn, chúng ta phải tăng cường sự hiện diện quân sự và các cuộc tập trận tại khu vực biên giới”. Tổng thư NATO Jens Stoltenberg nhấn mạnh “Thượng đỉnh Nga-Mỹ là dấu hiệu của sức mạnh”, và “NATO không muốn xảy ra một cuộc Chiến tranh Lạnh mới”.